Czas

Interesujące jest zdanie sobie sprawy z tego, że nasze życia upływają w większości w czasie – nie w sensie chronologicznego następstwa, minut, godzin, dni i lat, ale w sensie psychicznych wspomnień. Żyjemy w czasie, jesteśmy wytworem czasu. Nasze umysły są produktami wielu dni wczorajszych, a teraźniejszość jest jedynie przechodzeniem przyszłości w przeszłość. Nasze umysły, nasze działania, nasze bycia są oparte o czas; bez czasu nie jesteśmy w stanie myśleć, gdyż myśl jest wytworem czasu, myśl jest produktem wielu dni wczorajszych i nie ma myśli bez wspomnień. Pamięć jest czasem, istnieją bowiem dwa jego rodzaje, chronologiczny i psychiczny. Jest czas jako wczoraj na mocy zegara i jako wczoraj na mocy wspomnień. Nie można pozbyć się czasu chronologicznego; to byłoby absurdalne – spóźnilibyście się na pociąg. Ale czy w ogóle istnieje jakiś czas inny niż chronologiczny? Oczywiście, istnieje czas jako wczoraj, ale czy istnieje taki czas, o jakim myśli umysł? Czy istnieje czas poza umysłem? Z pewnością czas psychiczny jest produktem umysłu. Bez podstaw myślowych nie ma czasu – będącego jedynie wspomnieniem jako wczoraj w połączeniu z dziś, co formuje jutro. To znaczy, wspomnienie wczorajszego doznania, reagując na teraźniejszość, tworzy przyszłość, co jest nadal procesem myślowym, ścieżką, po której podąża umysł. Proces myślowy niesie ze sobą psychiczny postęp w czasie, ale czy jest on realny, tak realny, jak czas chronologiczny?

Jiddu Krishnamurti